Ebülgazi Bahadır Han: Türkmenler yerleştikleri bölgede doğanın etkisiyle ...

Cengiz Han'ın [en büyük oğlu Cuci'nin oğlu] torunu Şiban'ın soyundan türemiş Şeybani hanedanının Harezm koluna mensup olan Ebülgazi Bahadır Han (d. 1603 – ö. 1663; 1643–1663 arasında Hive hanı oldu) Çağatayca kaleme aldığı “Şecere–i Terakime” (1660'da yazdı) isimli eserinde Oğuzlar'da/Türkmenler'de yerleştikleri bölgede doğanın etkisiyle zamanla "ecdadına nazaran fiziksel farkların oluştuğunu" yazmış: 
    «Māverāü'n–nehirġa tüşken Türkmenlerni Tācikler evvel Türk dirler irdi. Beş altı arḳa ötkendin song yerge suġa tartdı taḳı çengeleri ḳısıḳ ve közleri uluġ ve yüzleri kiçik ve burunları uluġ bola başladı. Türkmen yurtıġa kelip olturġan illerdin esir ve sevdāger Māverāü'n–nehirge kele başladı. Anlarını kördiler, taḳı Tācikler Türk tidiler, burunḳı Türklerġa Türk–mānend tip at ḳoydılar. Anıng ma'nāsı Türkke oḫşar timek bolur. Ḳara ḫalḳ Türk–mānend tip ayta bilmedi taḳı Türkmen tidiler.»[1]

Metnin günümüz Türkiye Türkçesine Muharrem Ergin tarafından aktarılmış hali:

«Ve Mâverâünnehr'e inen Türkmenlere Tâcik'ler önce Türk derlerdi. Beş, altı nesil geçtikten sonra yere suya çekti, sonra çeneleri kısık ve gözleri büyük ve yüzleri küçük ve burunları büyük olmağa başladı. Türkmen yurduna gelip oturan kavimlerden esir ve tâcir Mâverâünnehr'e gelmeye başladı. Onları gördüler ve Tâcik'ler Türk dediler. Önceki Türklere Türk mânend deyip ad koydular. Onun mânası Türk'e benzer demektir. Kara halk (avam tabakası) Türk mânend diye söyleyemedi ve Türkmen dediler.»[2]

Metnin günümüz Türkiye Türkçesine Zuhal Kargı Ölmez tarafından aktarılmış hali:

«... ve Maveraünnehir'e giden Türkmenlere Tacikler önceleri Türk derlerdi.
   Beş altı kuşak geçtikten sonra oranın havasına, suyuna uyup çeneleri kısık, gözleri büyük, yüzleri küçük, burunları da büyük olmaya başladı. Türkmen yurduna gelip oturan kavimlerden Maveraünnehir'e tutsak ve tüccarlar gelmeye başladı. Tacikler onları gördü ve (onlara) "Türk" dediler, önceki Türklere "Türkmanend" diye ad koydular. Onun anlamı "Türke benzer"dir. Sıradan halk (avam tabakası) "Türkmanend" diyemediğinden "Türkmen" dedi.»[3]

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

[1] Ebulgazi Bahadır Han. Şecere–i Terākime (Türkmenlerin Soykütüğü). Hazırlayan: Zuhal Kargı Ölmez; Yayımlayan: Mehmet Ölmez. Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık; Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 3. Ankara: Şafak Matbaacılık, 1996, s. 170. ISBN 975-7172-09-X
[2] Ebülgazi Bahadır Han. Türklerin Soy Kütüğü (şecere–i terakime). Hazırlayan: Muharrem Ergin. Serisi: Tercüman 1001 Temel Eser No 33. İstanbul: Kervan Yayın ve Kitapçılık Neşriyat, [ts], s. 57–58.
[3] Ebulgazi Bahadır Han. Şecere–i Terākime (Türkmenlerin Soykütüğü). Hazırlayan: Zuhal Kargı Ölmez; Yayımlayan: Mehmet Ölmez. Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık; Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 3. Ankara: Şafak Matbaacılık, 1996, s. 251. ISBN 975-7172-09-X